דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס

Transcription

1 Publié par la Maison de la culture yiddish - Bibliothèque Medem, avec le concours de la Délégation Générale à la Langue Française & de la Fondation pour la Mémoire de la Shoah א פּובליקא ציע פ ון דעם פּא ריזער יי דיש צענטער מעדעם ביבליא טעק דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס יא ר 20, נומער (98) 3 ניסן תּשע"ה/מא רץ 2015 הינטער די קוליסן 1 מיטן טרוים טעא טער דער טרוים טעא טער, די דרא מא טישע טרופּע פ ונעם פּא ריזער יי דיש צענטער, הא ט הײַיא ר געשטעלט 2 גא נצע צוויי פּיעסעס. 3 בא לד פ א רן זיי קיין ניו יא רק, וווּ מע הא ט זיי פ א רבעטן צו שפּילן אין די רא מען 4 פ ונעם קולטורפ עסט. 5 דער יי דישער טעם טעם הא ט געווא לט וויסן מער וועגן דער טרופּע און אירע מיטא רבעטער, הא בן מיר זיך א רײַנגעכא פּט 6 אין זייערס א צונויפ קום, 7 וווּ מיר הא בן געגעסן און געטרונקען און געשמא ק געשמועסט וועגן טעא טער. דער טרוים טעא טער איז געגרינדט געווא רן אין 2001, געבוירן פ ון א טרוים פ ון דער רעזשיסא רשע 8 שא רלא ט מעסער. זי איז געווען איר גא נץ לעבן א רײַנגעטא ן 9 אין טעא טער און הא ט געחלומט 10 צו שא פ ן א טעא טער טרופּע אויף יי דיש. די א קטיא רן (א לע א מא טא רן) זײַנען מיטגלידער פ ון פּא ריזער יי דיש צענטער און א לע הא בן געווא לט זיך אויסלערנען שפּילן אויף א בינע 11 און דער עיקר 12 שפּילן אויף יי דיש. שא רלא ט, מיט דער הילף פ ון איר מא ן, א ליק מעסער, ווא ס איז דער א דמיניסטרא טיווער דירעקטא ר פ ונעם טעא טער, קלײַבט אויס די פּיעסעס און בא א רבעט 13 זיי פ א ר דער טרופּע. זיי הא בן א נגעהויבן אין יא ר 2004 מיט די יונהס און דער ווא לפ יש 14 פ ון חיים סלא וועס, 15 א דרא מא טורג, פּובליציסט 16 און א דווא קא ט א נא ענטער צו די קא מוניסטישע קרײַזן, ווא ס הא ט זיך בא זעצט אין פּא ריז אין דערנא ך הא ט דער טרוים טעא טער געשפּילט צוויי קא מעדיעס : די צוויי קונע לעמל 17 פ ון א ב רהם גא לדפ א דען 18 און דא ס גרויסע געווינס 19 פ ון שלום עליכם. 20 די טרופּע איז שוין א רומגעפ א רן מיט די פּיעסעס אין אויסלא נד. די צוויי ווערק ווא ס זיי הא בן געשפּילט הײַיא ר זײַנען פ ון גא ר פ א רשיידענע סא רטן איינס א קא מעדיע, א מין מא דערנע פּורים שפּיל, און דא ס צווייטע א מא נא לא ג אין וועלכן א ן א לטע יי דישע פ רוי פ ון בעסא רא ביע 21 דערציילט די טרא גישע געשעענישן פ ון איר לעבן. די ערשטע פּיעסע, המנס מפּלה, 22 אויך פ ון חיים סלא וועס, ווא ס די טרופּע הא ט א נגעהויבן צו גרייטן מיט צוויי יא ר צוריק, דערציילט די מעשׂה 23 פ ון פּורים. דער מחבר 24 הא ט געשריבן די פּיעסע אין 1940 און זי שטא רק איבערגעא רבעט נא ך דער בא פ רײַונג אין דערנא ך הא ט מען זי פ א רגעשטעלט אויף דער בינע. דער טעקסט איז א רויס אין בוכפ א רעם אינעם פּא ריזער פ א רלא ג 25 אויפ סנײַ אין טא 26 ווי א דא פּטירט מען א זא ווערק פ א ר דעם הײַנטיקן עולם? 27 שא רלא ט הא ט אונדז דערקלערט : מיר הא בן דא ס א סך איבערגעא רבעט. ס'איז געווען פ ול מיט למדנישע 28 ציטא טן און אויך מיט א סצענע פ ון דער פּיעסע המנס מפּלה. Jacky Azoulay א לוזיעס צו דער פּא ליטיק פ ון די פ ערציקער יא רן, ווא ס קיינער ווא לט הײַנט נישט פ א רשטא נען. א בער מע מוז אויך א פּהיטן א צענטרא לע טעמע און ניט פ א רלירן דעם פ א דעם 29 פ ון דער מעשׂה. מיר מוזן שטענדיק הא בן אין זינען 30 די פ עי קייטן 31 פ ון די א קטיא רן. און אויך בײַטן א פּא ר מענערשע רא לעס אויף פ רויי שע די טרופּע הא ט מער פ רויען ווי מענער!. א מיטגליד פ ון דער טרופּע דערקלערט דא ס א לץ מיט א שמייכל : עס פּא סירט א זוי : שא רלא ט לייענט איבער די פּיעסע א פּא ר הונדערט מא ל. דא ן נעמט זי א בלײַער און הייבט א ן אויסשטרײַכן 32 גא נצע שורות. 33 [סוף אויף ז' 8] 1. coulisses/wings (behind the scenes) 2. monté/produced 3. pièces/plays 4. dans le cadre de/as part of 5. KulturfestNYC, com/kulturfestpdf 6. faufilé/dropped in 7. rencontre/gathering 8. metteuse en scène/director (fem.) 9. active/involved in 10. gekholemt rêvé/dreamed 11. scène/stage iker surtout/above all 13. adapte/adapts 14. yoynes Les Jonas et La Baleine/The Jonahs and the Whale 15. khaim Sloves ( ) 16. essayiste, journaliste/journalist, essayist 17. Les Deux Kune-Leml/The Two Kune- Lemls 18. avrom Goldfaden ( ) 19. Le Gros Lot/The Lottery 20. sholem-aleykhem ( ) 21. Bessarabie/Bessarabia 22. homens mapole La Chute de Haman/Haman s Downfall 23. mayse histoire/story 24. mekhaber auteur/author 25. maison d édition/publisher 26. alors/so 27. oylem public/audience 28. lamdo'nishe savants/scholarly 29. fil/thread 30. garder à l'esprit/keep in mind 31. compétences/abilities 32. rayer/strike out 33. shures ici répliques/lines

2 ציגײַנער 1 אין דער יי דישער פּא עזיע ציגײַנערישע מא טיוון זײַנען שטא רק פ א רשפּרייט אין דער יי דישער ליטערא טור. מע דא רף בא מערקן א ז דא ס ווא רט ציגײַנער איז אויף יי דיש ניט פּעיא רא טיוו. מיר דרוקן דא א פּ דרײַ לידער פ ון יי דישע פּא עטן, געווידמעטע ציגײַנער, און איין ליד איבערגעזעצט פ ון רוסיש, נא ר ווא ס מע הא ט א סך געזונגען אויף יי דיש. דא ס ערשטע, ווא ס מע רופ ט א פ ט א ן שפּרײַז 2 איך מיר איז געשא פ ן געווא רן דורכן פּא עט שמשון 3 קא הא ן (1909?194). ער הא ט געהערט צו דער ליטערא רישער גרופּע יונג ווילנע, 6 בשעת 4 דער מלחמה 5 איז ער געווען אין ווילנער געטא און איז מסתּמא אומגעקומען 7 אין פּא נא ר. 8 ער הא ט זיך פ א ראינטערעסירט מיטן פ א לקלא ר פ ון ציגײַנער און געלעבט מיט זיי א געוויסע צײַט. דא ס דא זיקע ליד הא ט ער טא קע א דא פּטירט פ ון א ציגײַנער ליד. אויך איציק מא נגער הא ט א נגעשריבן עטלעכע לידער מיט ציגײַנער מא טיוון, וווּ ער שא פ ט א רא מא נטישן פ א רגלײַך צווישן דעם לעבן פ ון א ציגײַנער און א פּא עט ביידע פ רעמדע אין דער געזעלשא פ ט, 9 פ רײַ און נע ונד. 10 אין זײַן א נטא לא גיע פ עלקער זינגען, פ א לקסלידער איבערגעזעצטע פ ון פ א רשיידענע שפּרא כן, הא ט ער א רײַנגענומען נײַן ציגײַנערישע לידער. דא ס ליד ציגײַנערס דא אונטן ווײַזט א שײַכות 11 צווישן דעם לעבן פ ון ציגײַנער און יי דן. דא ס דריטע ליד קומט פ ון א ב רהם 12 סוצקעווערס פּא עמע געהיימשטא ט, 13 ווא ס בא שרײַבט דא ס לעבן פ ון א גרופּע צען יי דן ווא ס בא הא לטן זיך אין די ווילנער קא נא לן 14 בשעת דעם חורבן. 15 א נגעשריבן הא ט ער זי אין 1945 ווען ער איז א ליין א רויס פ ון ווילנער געטא. איינער פ ון די ניט יי דישע העלדן 16 איז דער ציגײַנער פּעטרא. סוצקעווער שטעלט זיך א פּ 17 אויף דעם ענלעכן גורל 18 פ ון יי דן און ציגײַנער אינעם חורבן. ציגײַנער ליד פ ון שמשון קא הא ן שפּרײַז איך מיר מיט גיכע, מיט גיכע טריט, נא ך א פ ערדל צום יריד, 19 צום יריד. מיטן טײַסטער 20 קלינג 21 איך מיר, קלינג איך מיר, און א לידל זינג איך מיר, זינג איך מיר. צו דער שטא ט איז ווײַט נא ך, זייער ווײַט, שטייט א קרעטשמע 22 בײַ דער זײַט, בײַ דער זײַט. ברייט צעעפ נט איז די טיר, איז די טיר, קרעטשמער, 23 גיב א גלעזל מיר, א גלעזל מיר. נא ך א גלעזל, נא ך א גלעזל, נא ך א גלא ז גיסט מיר א ן דער בא לע, דער בא לעבא ס. 24 ווא ס מיר שטא ט און ווען מיר, ווען יריד, 25 א ז קיין פ ערדל דא רף איך ניט, דא רף איך ניט. ס'פ ערדל הא ב איך נישט געקויפ ט, נישט געקויפ ט און דא ס געלט שוין לא נג פ א רזויפ ט, 26 לא נג פ א רזויפ ט, און פ א ר צרות 27 שפּרינג איך מיר, שפּרינג איך מיר, און א לידל זינג איך מיר, זינג איך מיר. ציגײַנערס פ ון איציק מא נגער ציגײַנערס אין די בוידן. 28 ווא לקנס איבער וועגן. (לך לך 29 א פּסוק 30 צום פ א רטײַטשן ). 31 בליצן 32 צינגלען, 33 דונערס 34 קנא לנדיקע בײַטשן. 35 ס'שמעקט מיט הפ קר 36 און מיט קומענדיקן רעגן. שלא פ נדיקע שטעט און דערפ ער שווימען זיי א נטקעגן, א ליכטיק וויגליד 37 ווא ס ס'הא ט א מא ל פ א רלא רן זייער עלטער מא מע 38 צווישן לא נג פ א רבליטן קא רן. 39 כּי טוב! 40 הא ט זי פ רום געמורמלט 41 ווערט דער מיטא ס 42 פ ון די וועגן! 43 ציגײַנערס אין די בוידן, זייערע שווא רץ געקרויזטע בערד זענען קלוג און אומרוי ק ווי זי די א לטע ערד, ווא ס דרייט זיך פ ון קדמונים 44 כּדי צו 45 דערגיין איר מיין 46 בליצן צינדן זיך. דונערס קנא לנדיקע בײַטשן. לך לך א ן א לטער פּסוק צום פ א רטײַטשן. ציגײַנערס זענען רשי כּתב 47 ווא ס העלפ ן דיר פ א רשטיין Roms, Tsiganes/Roma, Gypsies 2. je marche à grands pas/i stride along 3. shimshn 4. besh'as pendant/during 5. milkhome guerre/ war 6. mistome probablement/probably 7. périt/died 8. Ponary, lieu d'exécution de masse près de Vilnius/site of mass executions near Vilnius 9. société/society 10. navena'd errant/wandering 11. shaykhes rapport/relation 12. avrom 13. ville secrète/secret city 14. égouts/ sewers 15. khurbm Génocide ( ) 16. personnages/characters 17. se penche sur/brings out 18. goyrl destin/fate 19. yari'd foire/fair 20. porte-monnaie/purse 21. fais sonner/jingle 22. auberge/inn 23. aubergiste/innkeeper 24. patron/owner 25. peu m importe la ville, la foire/what care I for town or fair? 26. dépensé en beuveries/drank it all up 27. tsores soucis/troubles 28. roulottes/wagons 29. le'kh-lekho "Va t'en" (Gen. 12:1)/"Go forth" (Gen. 12:1) 30. posek verset/verse 31. interpréter/interpret 32. éclairs/lightning 33. ici jaillissent/here flash 34. coups de tonnerre/thunder 35. fouets qui claquent/snapping whips 36. hefker abandon 37. berceuse/lullaby 38. une ancêtre/ancestor 39. seigle fané depuis longtemps/long withered rye 40. ki to'yv c'est bien (Gen. 1:4)/It is good (Gen. 1:4) 41. pieusement murmuré/with a pious murmur 42. devenez mythe/become the myth 43. barbes noires frisées/curly black beards 44. kadmoynim depuis des temps immémoriaux/from time immemorial 45. kede'y... afin de/in order to 46. comprendre son sens/grasp its meaning 47. rashi-ksav comme un commentaire de Rashi/like a commentary by Rashi

3 3 טא בא רן 48 ציגײַנער פ ון א ב רהם סוצקעווער טא בא רן ציגײַנער פ ון ליטע 49 און פּוילן, איר בערדיקע 50 מענער, שווא רצערדיקע 51 טעכטער, בערלין הא ט אײַך א לעמען טייטן בא פ וילן, 52 געקוילעט 53 א ווא לד מיט געזא נג און געלעכטער. בא נא נד 54 מיט די יי דן מע הא ט אײַך געשײַטערט, 55 א רעגן מיט א ש איבער מא מע ווילי ע. 56 און אײַערע וועגענער 57 זומפּיקן, 58 פ וילן, 59 טא בא רן ציגײַנער פ ון ליטע און פּוילן. ס'הא ט פּושקין 60 א נטפּלעקט אײַער פּרא כט, 61 אײַער ווא נדער, 62 זײַן הא רץ הא ט געפּײַקלט 63 אין אײַער בא נדורע. 64 צי וועט דעם ציגײַנערשן אומקום 65 א ן א נדער בא זינגען מיט זעלביקער קלא נגיקער גב ורה? דער נא כטיגא ל סײַדן, 67 בלויז ער, דער מקונן ווא ס הא ט אײַך בא גלייט צו די שלא נגענע רא וועס פ א רבייגן זיך טונקל די ווערבענע קרוינען און זא פּן אײַך אײַן 71 אין די גרינע מחשב ות. 72 א, שטא ם 73 איבערהויפּט 74 פ ון פּא עטן געשעצטער! 75 פּעטרא איז געבליבן, קען זײַן, אײַער לעצטער. שפּיל, גיטא ר! 76 פ ון שמואל פּא קרא ס שפּיל, גיטא ר, ביז מײַן צער 77 וועט אויפ הערן, זא לן פּלא צן 78 די סטרונעס 79 א ן א צא ל. כ'וויל אין ווײַן און שא מפּײַן 80 שיכּור ווערן, 81 און פ א רגעסן ווא ס געווען איז א מא ל. רעפ ריין צו ווא ס זשע זא רגן פ א רן מא רגן, פ יל דעם בעכער א ן מיט ווײַן, הייב דעם בעכער, העכער, העכער, אין דעם ווײַן פ א רגייט דער פּײַן. די ציגײַנער, זיי רוען און שלא פ ן, און מען הערט שוין קיין לידל נישט מיין, 82 נא ר כּל זמן 83 ס'איז פ א רא ן ווײַן א טרא פּן, איז דער לעבן און טויט שוין א לץ איינס. 84 א לט און שווא ך, א ן א דא ך, איז פ א רבליבן א ציגײַנער, א העלד, גא נץ א ליין, פ ערדלעך גנב ענען, 85 מיידלעך פ יל ליבן, ער פ לעגט זינגען דא ס ליד א זוי שיין. 48. campements/encampments 49. Lituanie/Lithuania 50. barbus/bearded 51. de la terre noire/of black earth 52. a ordonné votre mort/ordered your death 53. massacré/slaughtered 54. ensemble/together 55. envoyés au bûcher/burned at the stake 56. une des deux rivières de Vilnius/one of the two rivers of Vilnius 57. roulottes/wagons 58. s enfoncent dans les marécages/sink in the swamps 59. pourrissent/rot 60. Alexandre Pouchkine ( ) a écrit un célèbre poème, "Les Tsiganes"/Alexander Pushkin ( ) wrote a well-known poem "The Gypsies" 61. splendeur/splendor 62. errance/wandering 63. battait/beat 64. instrument à cordes d Ukraine/ Ukrainian stringed instrument 65. destruction gvure la même puissance musicale/the same musical force 67. excepté le rossignol/except for the nightingale 68. mekoynen poète élégiaque/poet of mourning 69. fosses comme des serpents/snakelike ditches 70. les cimes des saules se penchent/the willow crowns bend down 71. vous absorbent/soak you in 72. makhshoves pensées/thoughts 73. peuple/folk 74. surtout/most of all 75. apprécié/praised 76. shmuel Samuil Pokrass ( ) 77. tsar chagrin/pain 78. se rompre/break 79. cordes/strings 80. שא מפּא ניער champagne 81. shiker... me soûler/get drunk 82. נישט מער 83. kol-zman tant que/as long as 84. égal/just the same 85. ga'nvenen voler/steal.

4 שיב עים לשון 1 3 עצות 2 פ א ר יי דיש לערנערס ווא ס קענען דײַטש טייל : 2 גרא מא טיק און ווא קא בולא ר פ ון טל חב ר כיבא ווסקי אין דער רובריק 4 שיב עים לשון קלײַבן מיר אויס יעדעס מא ל א ן א נדער שפּרא ך און גיבן בא זונדערע עצות פ א ר יי דיש לערנערס ווא ס קענען א ט די שפּרא ך. אינעם לעצטן נומער הא בן מיר גערעדט וועגן א פּא ר פ א נעטישע כּללים 5 ווא ס קענען העלפ ן יי דיש לערנערס ווא ס קענען דײַטש. מיר בלײַבן נא ך א לץ מיט דײַטש און דא ס מא ל וועלן מיר געבן א פּא ר שפּרא ך עצות וועגן גרא מא טיק און ווא קא בולא ר. 6 נישטא קיין פּרעטעריט 8 דײַטש פ א רמא גט א פּשוטע 7 פ א רגא נגענהייט פ א רם, א ן א הילפ סווערב (ד"ה : 9 זײַן/הא בן) ווא ס מע רופ ט פּרעטעריט. דא ס ווא רט קומט פ ון לא טײַן : praeteritum tempus ( פ א רגא נגענע צײַט ). א מא ל הא ט יי דיש אויך געהא ט דעם דא זיקן פּרעטעריט, און אין א לט יי דישע טעקסטן קען מען אים געפ ינען זייער א פ ט (למשל : 10 ער ווא ר א נשטא ט ער איז געווען ). א פ ילו 11 ביזן 19 טן יא רהונדערט איז דער פּרעטעריט געבליבן אין א פּא ר א רכא י זמען (א חוץ 12 די נײַע דײַטשמעריזמען אין דער דא זיקער תּקופ ה ( 13 בײַ יי דישע מחברים 14 ווי אײַזיק מאיר 15 דיק ( ). הײַנט איז נישטא קיין פּרעטעריט אויף יי דיש און יי דיש לערנערס ווא ס קענען דײַטש דא רפ ן בײַטן סיסטעמא טיש, ווען זיי רעדן א דער שרײַבן, א לע ווערבן אין פּרעטעריט אויף א פ א רגא נגענהייט מיט א הילפ סווערב : פּרעפּא זיציעס נא ר מיט דא טיוו ווי אין לא טײַן הא ט דײַטש פ א רשיידענע פּרעפּא זיציעס ווא ס פ א רלא נגען פ א רשיידענע בייגפ א לן 17 (דא טיוו, א קוזא טיוו א דער געניטיוו). אויף דײַטש טרעפ ט זיך א פ ילו א ז די אייגענע פּרעפּא זיציע פ א רלא נגט א דא טיוו אין געוויסע פ א לן און א ן א קוזא טיוו אין א נדערע. ווען עמעצער, למשל, איז אין דעם הויז, איז ער, אויף דײַטש, in dem Haus (די פּרעפּא זיציע + in דא טיוו), א בער ווען עמעצער גייט אין הויז א רײַן, גייט ער in das Haus (די פּרעפּא זיציע + in א קוזא טיוו). אויף יי דיש, גא ט צו דא נקען, איז די זא ך א סך פּשוטער, און מע דא רף נא ר געדענקען א ז א לע יי דישע פּרעפּא זיציעס, א ן אויסנא מען, 18 פ א רלא נגען דעם דא טיוו : für mich פ א ר מיר ohne dich א ן דיר durch sie דורך איר, אא ז"וו... ווא ס שייך 19 ווא רט א רדענונג הא בן יי דיש לערנערס ווא ס קענען דײַטש גא ר א גרויסע מעלה, 20 א ז זיי פ א רשטייען בא לד דעם פּרינציפּ פ ונעם ווערב אין דער צווייטער פּא זיציע (דער דא זיקער פּרינציפּ הא ט א פּא ר אויסנא מען אויף יי דיש, ווי אויך אויף דײַטש, נא ר דא רעדט מען וועגן דעם נא רמא לן זא ץ סדר ( 21 : 1 טע פּא זיציע איך Ich מא רגן Morgen 2 טע פּא זיציע : ווערב קום komme קום komme 3 טע פּא זיציע מא רגן. morgen. איך. ich. איך צופ רידן. ich zufrieden. בין bin ווען איך שלא ף, Wenn ich schlafe, ich war איך בין געווען ich hatte איך הא ב געהא ט ich wollte איך הא ב געווא לט, אא ז"וו דער פּרעטעריט אין א לט יי דיש : עש וואר נון נאכ ט בב א ליגט זיך נידר (אויף הײַנטיקן יי דיש עס איז שוין געווען נא כט, בב א [א רויסרעדן : בא ווע] לייגט זיך א נידער ). ציטא ט פ ון בב א בוך פ ון אליהו בחור [א רויסרעדן : עליע בא כער] (געדרוקט אין 1541) shivim-loshn 70 langues (traditionnellement toutes les langues du monde)/70 languages (trad. all languages of the world) 2. eytses conseils/advice 3. Tal Hever-Chybowski 4. rubrique/column 5. klolim règles/rules, sing. כּלל klal 6. passé simple/simple past 7. po'shete simple 8. auxiliaire/auxiliary 9. דא ס הייסט 10. lemoshl par exemple/for example 11. afile même/even 12. akhu'ts excepté/ except 13. tkufe époque/epoch 14. mekhabrim auteurs/authors 15. meyer 16. און א זוי ווײַטער 17. cas de déclinaison/cases in declension 18. exceptions shayekh en ce qui concerne/as for 20. mayle avantage/advantage 21. seyder ordre/order

5 אויף זײַט : 4 דער בב ל טורעם, בילד פ ון פּיטער ברויגעל דעם עלטערן (א רום 1568). זײַט 5 (פ ון לינקס אויף רעכטס) : א בוך אויף דײַטש וועגן יי דיש א נגעשריבן דורך יא הא ן קריסטא ף ווא גענזײַל (הא מבורג, 1699). א יי דיש לערנבוך אויף דײַטש פ ון מא ריא ן א פּטרא ט און הא לגער נא ט (הא מבורג, 2002). יי דיש אינעם בערלינער דיא לעקט, פ ון א נדרעא ס נחמה (בערלין,.(2005 דא ס יי דישע ווא רט בא טײַט אויף יי דיש א בער זעט אויס ווי ווא ס בא טײַט אויף דײַטש 5 א בער דײַטש קענערס ווא ס לערנען זיך יי דיש דא רפ ן געדענקען א ז יי דיש שיקט נישט קיין ווערב א דער א ווערבטייל צום סא מע סוף 22 פ ונעם זא ץ ווי דײַטש : 31 א זערע Teich א גרויסער 30 בא ך 29 טײַך 32 פ ונדעסטוועגן (א דווערב) צוליב דעם deswegen נישט געקוקט אויף דעם tun. Ich kann es ohne Hilfe איך קען עס טא ן א ן הילף. liest. Du weißt, weil du Bücher דו ווייסט, ווײַל דו לייענסט ביכער. verstanden. Er hat das Prinzip ער הא ט פ א רשטא נען דעם פּרינציפּ. פ א רזיכטיק : כּלומרשטע פ רײַנד! 23 א כּלומרשטער פ רײַנד (איך דא נק יצחק 24 ניבא רסקין פ א רן גערא טענעם 25 נעא לא גיזם) איז א ווא רט אין איין שפּרא ך ווא ס זעט אויס ענלעך צו (און איז אפ שר 26 עטימא לא גיש פ א רבונדן מיט) א ווא רט אין א ן א נדער שפּרא ך, נא ר עס הא ט גא ר א ן א נדער בא טײַט. יי דיש און דײַטש הא בן א פּא ר כּלומרשטע פ רײַנד א זעלכע ווא ס מען דא רף פּשוט קענען. שמעקן, למשל, הייסט אויף יי דיש שפּירן מיט דער נא ז, נישט מיט דער צונג (ווי בײַם דײַטשישן.(schmecken א בער פּרא בירן א מאכל 27 מיט דער צונג הייסט אויף יי דיש דווקא 28 פ א רזוכן (נישט צו פ א רמישן מיט,versuchen ווא ס בא טײַט אויף דײַטש פּרוּוון). דא זענען נא ך א פּא ר בײַשפּילן : וועגן (פּרעפּא זיציע) צוליב wegen לגבי, 33 אויף (א טעמע) ווא רעם/ווא רן ווײַל warum פ א ר ווא ס מעגן dürfen מוזן דא רפ ן ליב הא בן mögen קענען, הא בן מעגן דא ס רעכט צו 35 בענטשן segnen א פּשיידן זיך (גע)זעגענען 34 זיך אינעם קומענדיקן נומער וועלן מיר שמועסן וועגן לינגוויסטישע ענלעכקייטן צווישן ענגליש און יי דיש און ווײַזן ווי א זוי קען ענגליש העלפ ן בײַם א רויסרעדן יי דיש ריכטיק sof tout à la fin/at the very end 23. klo'ymershte... faux amis/false friends 24. yitskhok 25. réussi/successful, here clever 26. efsher peut-être/perhaps 27. maykhl plat/dish 28. dafke justement/specifically 29. rivière, fleuve/river 30. ruisseau/stream 31. étang, lac/pond, lake 32. cependant/nevertheless 33. legabe par rapport à/in relation to 34. prendre congé de/take leave of 35. bénir/bless.

6 וויצן פ א ר א נהייבערס שווער צו גיין אין שול! 1 דער ערשטער טא ג פ ונעם שוליא ר. 2 לייבעלע ליגט אין בעט. די מא מע קומט א רײַן. מא מע : לייבעלע! שוין צײַט אויפ צושטיין! 3 דו דא רפ סט 4 גיין אין שול! לייבעלע : נייייייין... איך וויל ניט... לא ז מיך שלא פ ן, מא מע... מא מע : לייבעלע, שטיי אויף, איך וועל דיר מא כן פ רישטיק! 5 לייבעלע : איך וויל ניט, איך וויל בלײַבן אין בעט און גלעטן 6 די קא ץ! מא מע : דו וועסט גלעטן די קא ץ ווען דו וועסט צוריקקומען פ ון שול. לייבעלע : א בער איך בין קרא נק. איך קען ניט גיין אין שול. מא מע : דו ביסט פ א רקילט? 7 טא 8 נעם א ן א ספּירינקע. לייבעלע : א בער איך וויל ניט גיין אין שול. מא מע : לייבעלע, זא ג ניט קיין נא רישקייטן, 9 דו דא רפ סט גיין אין שול. לייבעלע : מא מע, איך הא ב א זוי פ ײַנט 10 די לערערס! מא מע : לייבעלע, הער אויף, 11 גיי אין שול! לייבעלע : א בער איך הא ב אויך פ ײַנט די תּלמידים! 12 מא מע : לייבעלע, דו מוזסט גיין אין שול! דו ביסט דא ך דער דירעקטא ר! שווער צו זײַן א דא קטער! א פ רוי ליגט אין שפּיטא ל 13 וווּ זי וועט בא לד הא בן א ן א פּערא ציע. דער כירורג 14 קומט א רײַן. כירורג : נו, פ רוי שולמא ן, ווי פ ילט איר זיך? פ רוי שולמא ן : אוי, דא קטער, איך הא ב מורא. 15 כירורג : זא רגט זיך ניט. 16 א לץ וועט זײַן גוט. פ רוי שולמא ן : יא, א בער איך בין א ביסל אומרוי ק. 17 כירורג : פ א ר ווא ס? א י ך בין ניט אומרוי ק. פ רוי שולמא ן : א בער דא קטער, איר פ א רשטייט דא ס איז מײַן ערשטע א פּערא ציע. כירורג : נו, ווא ס? דא ס איז אויך מ ײַ ן ערשטע א פּערא ציע. 6 שווער צו זײַן א ן א דווא קא ט! 18 יא סל גייט איין א וונט אויף א מסיבה. 19 ער טרעפ ט זיך מיט איינעם פ ון די געסט און דערוויסט זיך 20 א ז יענער איז א ן א דווא קא ט. יא סל : זייער אײַנגענעם. 21 איך ווא לט געווא לט אײַך עפּעס פ רעגן. זא גט מיר איז עס אמת 22 א ז ווען מע גייט צו א ן א דווא קא ט דא רף מען בא צא לן א געוויסע סומע 23 פ א ר יעדער פ רא גע אויף ווא ס ער ענטפ ערט? א דווא קא ט : יא... און ווא ס איז אײַער צווייטע פ רא גע? 1. il est dur d'aller à l'école/it's hard to go to school 2. année scolaire/school year 3. se lever/get up 4. tu dois/you have to 5. petit déjeuner/breakfast 6. caresser/pet 7. enrhumé/ have a cold 8. alors/so 9. bêtises/nonsense 10. je déteste/i hate 11. arrête/stop 12. talmidim élèves/pupils 13. hôpital/hospital 14. chirurgien/surgeon moyre j'ai peur/i'm afraid 16. ne vous faites pas de souci/don't be anxious 17. inquiète/worried 18. avocat/ lawyer 19. mesibe réception/party 20. apprend/learns 21. enchanté/pleased to meet you 22. emes vrai/true 23. une certaine somme/a certain amount.

7 לא מיר זיך שפּילן... סינא נימען שפּיל פ א ר א נהייבערס אין די ווײַטערדיקע 1 אויסדרוקן הא בן מיר פ א רביטן 2 געוויסע 3 ווערטער מיט סינא נימען א דער ווערטער ווא ס הא בן א ן ענלעכן מיין : 4 א דער מע הא ט פ א רביטן א לשון קודש שטא מיק 5 ווא רט מיט א ווא רט פ ון גערמא נישן א פּשטא ם, 6 א דער פ א רקערט. 7 געפ ינט די ריכטיקע ווערטער אין דער ליסטע לינקס און שרײַבט איבער די אויסדרוקן לויט 8 דער א נגענומענער 9 פ א רעם. 1. א וועקמא כן מיטן יד [= 10 נישט נעמען ערנסט] 2. אויפ ן הימל א מא רק [= א ן אויסגעטרא כטע זא ך א דער א סך טומל צוליב גא רנישט] 3. רעדן קלא רע ווערטער [= רעדן דירעקט] 4. יבשה 11 ציטערניש [= א נא טור קא טא סטרא פ ע, ווען א שטיקל קא נטינענט בא וועגט זיך] 5. הא לטן קריג [= זיך שלא גן מיט א רמייען] 6. א פ רא גע אויף א מעשׂה [= 12 מע קען קיין מא ל נישט וויסן] 7. שיין ווי דער עולם [= 13 זייער שיין] 8. אויף א שטים [= (זא גן א דער לייענען) הויך, א זוי א ז א נדערע זא לן קענען הערן] 14 א. דיבורים 15 ב. מלחמה ג. הא נט 16 ד. קשיא 17 ה. קול ו. ערד 18 ז. יריד ח. וועלט די ענטפ ערס אויף זיי ט 8 1. suivants/following 2. échangé/changed 3. certains/certain 4. sens/meaning 5. loshn-koydesh-... d'origine hébraïque ou araméenne/of Hebrew or Aramaic origin 6. origine/origin 7. le contraire/the opposite 8. selon/according to 9. habituel/conventional 10. yad main/ hand 11. yaboshe terre ferme/dry land 12. mayse histoire, conte/story 13. oylem monde/world 14. diburim paroles/words 15. milkhome guerre/war 16. kashe question 17. kol voix/voice 18. yari'd foire/fair. ווער בין איך? טעא טער שפּיל פ א ר קענערס 7 עלף בא רימטע טעא טער מענטשן א דער דרא מא טורגן שטעלן זיך פ א ר אין די ווײַטערדיקע זא צן. געפ ינט זייערע נעמען אין דער ליסטע לינקס. 1. איך הא ב א נגעשריבן די פּיעסע דער דיבוק 1 ווא ס נא ך מײַן טויט הא ט מען זי געשפּילט אויף דער גא נצער וועלט. 2. מע רופ ט מיך דער טא טע פ ונעם יי דישן טעא טער. 3. מע רופ ט מיך די מא מע פ ונעם יי דישן טעא טער אין פּוילן. 4. איך הא ב א נגעשריבן עטלעכע פּיעסעס (ווי דא ס גרויסע געווינס) און א רא מא ן וועגן דעם לעבן פ ון א קטיא רן בלא נדזשענדע שטערן מײַן דרא מע די גא לדענע קייט איז איינע פ ון די וויכטיקסטע אין דער יי דישער ליטערא טור, און דערצו איז איר טיטל געווא רן א גא נצער סימבא ל. 6. מײַן דרא מע דער סוחר פ ון ווענעדיק 3 הא ט מען א סך געשפּילט אין יי דישן טעא טער. 7. איך בין געווען בא רימט ווי א ן א קטיא ר און רעזשיסא ר 4 פ ונעם יי דישן מלוכה טעא טער 5 אין מא סקווע. 8. איך הא ב געגרינדט אין ניו יא רק דעם יי דישן קונסט טעא טער 6 און אויך געשפּילט אין יי דישע פ ילמען. 9. איך בין בא רימט מיט מײַנע מגילה לידער, 7 ווא ס מע הא ט געשטעלט אויף דער בינע אין ישׂראל אין איך הא ב א נגעפ ירט מיטן יי דישן מלוכה טעא טער אין ווא רשע נא ך דער צווייטער וועלט מלחמה הײַנט קען מען מיך דער עיקר 9 פ ון יי דישע פ ילמען (ווי יי דל מיטן פ ידל ), א בער איך בין אויך געווען א גרויסע טעא טער סטא ר פ ון סעקא נד א וועניו אין ניו יא רק. א. א ב רהם 10 גא לדפ א דען 11 ב. שלום עליכם ג. וויליא ם שעקספּיר ד. אידא קא מינסקא ה. שלמה 12 מיכא עלס ו. איציק מא נגער 13 ז. יצחק לייבוש פּרץ ח. ש. א נ סקי ט. אסתּר רחל 14 קא מינסקא י. מא לי פּיקא ן יא. מא ריס שווא רץ די ענטפ ערס אויף זיי ט 8 1. dibek Le Dibbouk/The Dybbuk 2. Étoiles errantes/wandering Stars 3. soykher Le Marchand de Venise/The Merchant of Venice 4. metteur en scène/director 5. melukhe- théâtre d'état/state Theater 6. Théâtre d'art juif/jewish Art Theater 7. megile- Chants du Rouleau d'esther/songs from the Scroll of Esther 8. milkhome deuxième guerre mondiale/2nd World War 9. iker surtout/mainly 10. avrom 11. sholem-aleykhem 12. shloyme 13. yitskhok-leybush perets 14. ester-rokhl.

8 34. gomme/eraser 35. e'mese véritable/real 36. mazl chance/luck 37. conçu/designed 38. kheyn charme/charm 39. représentation/production 40. À mi-chemin de la nostalgie/halfway to Longing 41. et... et/ both... and 42. mekha'berte auteure/author (fem.) 43. est tombée sur/fell upon 44. nous est venu à l esprit/it occurred to us 45. challenge 46. échos/echoes 47. mishpokhe famille/family 48. émue/moved 49. surmonter/overcome 50. salle pleine/ packed house 51. expérience 52. chaque détail/every detail 53. kishef magie/magic 54. je m éclate/"i have a ball". דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס דער יי דישער טעם טעם איז א פּובליקא ציע פ ון דעם פּא ריזער יי דיש צענטער מעדעם ביבליא טעק אין דעם נומער הא בן מיטגעא רבעט טל, יצחק, מא רי, נא טא ליא, עוולין, רובי, שרון. Yidisher Tamtam Maison de la culture yiddish Bibliothèque Medem 29 rue du Château-d'Eau Paris Tél. : Fax : tamtam@yiddishweb.com מע קען אויך לייענען דעם יי דישן טעם טעם אויפ ן אינטערנעץ : פּרײַז : 2,50 איירא ס Prix : 2,50 euros [סוף פ ון ז' 1] קומט א ליק מיט א מעקער 34 און שטעלט זיי צוריק, און נא ך דעם מישן מיר זיך א לע 35 א רײַן צו זא גן א מיינונג ס'איז א ן אמתע צוזא מענא רבעט!. שא רלא ט זא גט ווײַטער : מיר הא בן געהא ט מזל 36 צו געפ ינען צוויי טא לא נטירטע מיטא רבעטער : א וווּנדערבא רן פּיא ניסט, מא רק א לבערמא ן, ווא ס הא ט קא מפּא נירט און געשפּילט די גא נצע מוזיק ; און מיריי א רט, ווא ס הא ט געשא פ ן 37 די שיינע קא סטיומען. זיי הא בן צוגעגעבן א סך חן 38 צו דער אויפ פ ירונג. 39 וועגן דעם מא נא לא ג אויפ ן הא לבוועג פ ון בענקשא פ ט 40 הא בן מיר גערעדט מיט א ניק פּרים מא רגוליס, דער א קטריסע ווא ס הא ט אי געפ ונען דעם טעקסט אי 41 געשפּילט די רא לע. זי שפּילט שוין א כט יא ר מיטן טרוים טעא טער. זי איז אויך א יי דיש לערערקע אינעם פּא ריזער יי דיש צענטער און א מחברטע 42 פ ון יי דישע לערנביכער. לייענענדיק בא ריס סא נדלערס בוך רויטע שיכעלעך פ א ר רייטשעל (2008), הא ט זי זיך א נגעשטויסן אויף 43 דער דערציילונג ערגעץ אויפ ן הא לבוועג פ ון בענקשא פ ט ווא ס איז איר שטא רק געפ עלן געווא רן : מיר זײַנען געווען אין מא נטרעא ל וווּ מיר הא בן א נטייל גענומען אינעם יי דיש טעא טער פ עסטיווא ל. דא רטן הא בן מיר זיך געטרא פ ן מיט בא ריס סא נדלערן, א יי דישן שרײַבער און הויפּטרעדא קטא ר פ ון דער ניו יא רקער צײַטונג פ א רווערטס. שמועסנדיק וועגן די דערציילונגען פ ון זײַן לעצט בוך, איז אונדז אײַנגעפ א לן 44 א ז דער טרוים טעא טער ווא לט געקענט אויפ פ ירן דעם מא נא לא ג און א ז איך זא ל שפּילן די רא לע. 45 ס'איז געווען פ א ר מיר א גרויסער פ א רמעסט ערשטנס, די טעכנישע שוועריקייט זיך א ניק פּרים מא רגוליס אין לעבן (אויבן) און אין אויפ ן הא לבוועג פ ון בענקשא פ ט (רעכטס). אויסצולערנען א מא נא לא ג פ ון 50 מינוט, א בער נא ך שווערער זײַנען געווען די שטא רקע עמא ציעס ווא ס דא ס הא ט אויפ געוועקט און די א פּקלא נגען 46 ווא ס איך הא ב געפ ילט מיט דער געשיכטע פ ון מײַן אייגענער משפּחה. 47 אין א נהייב בין איך געווען א זוי גערירט 48 א ז איך הא ב נישט געקענט זיך אײַנהא לטן פ ון וויינען. איך הא ב געא רבעט מיט שא רלא טן זיך אויסצולערנען ווי א זוי מע קען הא לטן א דיסטא נץ צום מא טעריא ל און איבערקומען 49 די עמא ציעס. שא רלא ט דערקלערט שטענדיק א ז די עמא ציעס זא ל זײַן טרערן צי געלעכטער דא רפ ן א נרירן דעם עולם, נישט די א קטיא רן. אויפ ן הא לבוועג פ ון בענקשא פ ט הא ט געשפּילט 50 פ יר מא ל אין פּא ריז פ א ר א ן א נגעפּא קטן זא ל און די עמא ציעס זענען טא קע געווען בײַם עולם! א ביש קא רנפ עלד, ווא ס שפּילט שוין לא נגע יא רן מיטן טרוים טעא טער, הא ט שטא רק געלויבט די צוזא מענא רבעט א בער צום מערסטן שא רלא טס טא לא נט און פ עי קייטן. זי איז די איינציקע מיט א פּרא פ עסיא נעלער דערפ א רונג 51 אין דער טרופּע און גרייט צו יעדן א ספּעקט פ ון דער פּיעסע נעמענדיק אין א כט א לע פּיטשעווקעס. 52 דערצו העלפ ט זי יעדן א קטיא ר צו געפ ינען א ן אייגענעם וועג צו דער רא לע. מיר הא בן אויך געווא לט הערן עפּעס פ ון די נײַע מיטגלידער, די ווא ס הא בן געשפּילט צום ערשטן מא ל. א ני ווא סערמא ן : מיר הא ט דא ס אויסגעזען ווי א כּישוף! 53 א זוי ווי מע גייט א רײַן אין קיך, מע נעמט בא זונדערע אינגרעדיענטן, מע מישט זיי צוזא מען און מע בא קומט א וווּנדערבא רן קוכן. שא רל פּערעל : ווען איך רעד יי דיש אויף דער בינע און איך הער א ז מענטשן לא כן, פּלא ץ איך פ ון פ א רגעניגן!. 54 המנס מפּלה הא ט מען פ ילמירט און מע הא לט אין צוגרייטן א.DVD די טרופּע וועט שפּילן אין ניו יא רק אויף דעם קולטורפ עסט ווא ס קומט פ א ר פ ונעם 14 טן ביזן 22 סטן יוני. איר קענט געפ ינען מער אינפ א רמא ציעס וועגן טרוים טעא טער אויפ ן וועבזײַטל : די ענטפ ערס אויף דעם סינא נימען שפּיל פ ון זיי ט 7 1. ג. א וועקמא כן מיט דער הא נט 2. ז. אויפ ן הימל א יריד 3. א. רעדן קלא רע דיבורים 4. ו. ערד ציטערניש 5. ב. הא לטן מלחמה 6. ד. א קשיא אויף א מעשׂה 7. ח. שיין ווי די וועלט 8. ה. אויף א קול די ענטפ ערס אויפ ן טעא טער שפּיל פ ון זיי ט 7 1. ח. 2. א. 3. ט. 4. ב. 5. ז. 6. ג. 7. ה. 8. יא. 9. ו. 10. ד. 11. י. 8